समाजात महिलांचा दर्जा आणि सुरक्षितता अत्यंत महत्त्वाची आहे. भारतीय संविधानाने महिलांना समान हक्क आणि संरक्षणाची हमी दिली आहे. अनुच्छेद १४, १५, आणि १६ नुसार मूलभूत हक्क, तसेच अनुच्छेद ३८, ३९, ३९अ, आणि ४२ मधील राज्याच्या धोरणांची निर्देशक तत्वे महिलांच्या उन्नतीसाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.
याच दिशेने, महाराष्ट्र शासनाने १९९३ मध्ये केंद्रीय महिला आयोगाच्या धर्तीवर 'महाराष्ट्र राज्य महिला आयोगाची' स्थापना केली. ही एक वैधानिक संस्था असून महिलांना न्याय मिळवून देण्यासाठी आणि त्यांचे हक्क अबाधित ठेवण्यासाठी कार्यरत आहे. चला, या आयोगाविषयी सविस्तर माहिती घेऊया.
 |
महाराष्ट्र राज्य महिला आयोग: स्थापना आणि संवैधानिक आधार (Maharashtra State Womens Commission Complete Information and Complaint Procedure)
महाराष्ट्र राज्य महिला आयोगाची स्थापना महिलांचे समाजातील स्थान उंचावण्यासाठी, त्यांच्या प्रतिष्ठेचे संरक्षण करण्यासाठी आणि त्यांच्यावर होणाऱ्या अन्यायाला वाचा फोडण्यासाठी झाली आहे.- संवैधानिक पार्श्वभूमी: भारतीय राज्यघटनेने महिलांना दिलेले हक्क आणि संरक्षणाची अंमलबजावणी करणे.
- न्यायालयीन अधिकार: आयोगाला दिवाणी न्यायालयाप्रमाणे अधिकार आहेत. ते शासकीय, निमशासकीय किंवा इतर कोणत्याही कार्यालयातून सार्वजनिक कागदपत्रे मागवू शकतात, (उदा. मोबाईल व्हिडीओ रेकॉर्डिंग, महिला पुरुष चा मेडिकल रिपोर्ट, घडलेली घटनाचा फोटो, पोलीस तक्रारीची प्रत) असतील तर साक्षीदारांना तपासासाठी कधीही बोलावू शकतात.
आयोगाची प्रमुख उद्दिष्ट्ये:
राज्य महिला आयोगाची काही प्रमुख उद्दिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:- महिलांची समाजातील स्थिती आणि प्रतिष्ठा सुधारणे.
- महिलांची मानहानी करणाऱ्या प्रथा शोधून त्यावर योग्य प्रतिबंधात्मक उपाययोजना सुचवणे.
- महिलांवर परिणाम करणाऱ्या कायद्यांची प्रभावी अंमलबजावणी करणे आणि त्यात आवश्यक सुधारणांसाठी शिफारसी करणे.
- महिला सक्षमीकरण आणि त्यांच्या उन्नतीशी संबंधित सर्व बाबींवर शासनाला सल्ला देणे.
- गरजू आणि पीडित महिलांना समुपदेशन (Counselling) आणि मोफत कायदेशीर सल्ला पुरवणे.
- महिला आयोग स्वतः महिलांसाठी कायदेविषयक मार्गदर्शन माहिती आयोजित करतो.
आयोगाचे विशेष लक्ष आणि उपक्रम:
- जन्मपूर्व लिंग निदान: 'जन्मपूर्व लिंग निदान पद्धती (नियम आणि गैरवापर प्रतिबंध) कायदा १९९४' ची कठोर अंमलबजावणी करणे.
- महिलांची प्रतिमा: प्रसारमाध्यमांतून महिलांच्या प्रतिमेबद्दल असंवेदनशीलता निर्माण होणार नाही यावर लक्ष ठेवणे.
- संशोधन आणि संवाद: आयोग महिलांशी संबंधित विविध समस्यांवर संशोधनात्मक अभ्यास करतो, कार्यशाळा आयोजित करतो आणि सेवाभावी संस्थांसोबत संवाद साधतो.
- "ठिणगी" त्रैमासिक: आयोग आणि सेवाभावी संस्थांमध्ये 'ठिणगी' नावाचे त्रैमासिक अधिक दृढ संबंध निर्माण व्हावेत यासाठी वर्तमान पत्र, मराठी, हिंदी, इंग्रजी, मध्ये झालेले भाषेत प्रकाशित वर्तमान पत्र, केले जाते.
आयोगाकडे कोणत्या प्रकारच्या तक्रारी दाखल करता येतात?
महाराष्ट्र राज्य महिला आयोगाकडे खालील प्रकारच्या गुन्ह्यांची आणि तक्रारींची दखल घेतली जाते:- वैवाहिक वाद, कौटुंबिक हिंसाचार आणि घटस्फोट संबंधित प्रकरणे.
- संपत्तीचे वाद, हुंडाबळी आणि हुंड्यासाठी छळ.
- बलात्कार, विनयभंग यांसारखे गंभीर गुन्हे.
- कार्यालयीन ठिकाणी किंवा इतर ठिकाणी होणारा लैंगिक छळ.
- महिलांचे अधिकार, सामाजिक प्रतिष्ठा आणि त्यांच्या मानवी हक्कांचे हनन संबंधित सर्व प्रकरणे.
आयोगाचे अधिकार:
- तक्रारींसंबंधी कोणत्याही शासकीय संस्थेकडून सार्वजनिक कागदपत्रे मागवणे.
- साक्षीदारांना तपासणे आणि चौकशीसाठी हजर राहण्याचे आदेश देणे.
- संबंधित अधिकाऱ्यांनी सादर केलेला जबाब किंवा अहवाल वस्तुस्थितीला धरून आहे की नाही हे तपासणे.
मोफत कायदेशीर मदत आणि समुपदेशन (सर्वात महत्त्वाचे):
- महाराष्ट्र राज्य महिला आयोगाच्या आवारात १८ मार्च १९९५ पासून तक्रारदार महिलांसाठी मोफत कायदेशीर मदत केंद्र सुरू करण्यात आले आहे.
- कायदेशीर मार्गदर्शन: कोणतेही न्यायालयीन प्रकरण सुरू करण्यापूर्वी पीडित महिलेला तिच्या कायदेशीर हक्कांबाबत आणि प्रक्रियेबद्दल संपूर्ण माहिती दिली जाते.
- समुपदेशन: आवश्यक प्रकरणांमध्ये व्यावसायिक समुपदेशकांकडून समुपदेशन केले जाते.
- व्याप्ती: अशी केंद्रे केवळ राज्यस्तरावरच नव्हे, तर जिल्हा आणि नगरपालिका पातळीवरही कार्यान्वित करण्याचा प्रयत्न असतो.
तक्रार कशी दाखल करावी? (ऑनलाइन आणि ऑफलाइन प्रक्रिया)
१. ऑनलाइन तक्रार प्रक्रिया:
- महाराष्ट्र राज्य महिला आयोगाच्या अधिकृत वेबसाईटवर ऑनलाइन तक्रार दाखल करणे अत्यंत सोपे आहे:
- वेबसाईटला भेट द्या: सर्वप्रथम महाराष्ट्र राज्य महिला आयोगाच्या अधिकृत वेबसाईटला भेट द्या: http://mscw.org.in
- Registration: होम पेजवर 'Registration' किंवा 'तक्रार नोंदणी' यासारख्या पर्यायावर क्लिक करा.
- Complaint Registration: त्यानंतर 'Complaint Registration' किंवा 'नवीन तक्रार' या बटनावर क्लिक करा.
- अर्ज भरा: तुमच्यासमोर तक्रार अर्ज उघडेल. त्यामध्ये तुमची वैयक्तिक माहिती, घटनेचे स्वरूप, आरोपींची माहिती इत्यादी सर्व तपशील अचूक भरा.
- कागदपत्रे जोडा (आवश्यक असल्यास): तक्रारीला पूरक कागदपत्रे अपलोड करण्याचा पर्याय असल्यास ती जोडा.
- सबमिट करा: अर्ज पूर्ण भरल्यानंतर 'सबमिट' करा. तुम्हाला एक पोचपावती क्रमांक मिळेल, जो भविष्यातील संदर्भासाठी महत्त्वाचा आहे.
२. ऑफलाइन तक्रार प्रक्रिया (पोस्टाने):
तुम्ही खालील पत्त्यावर पोस्टाने लेखी स्वरूपात तुमची तक्रार पाठवूनही तक्रार दाखल करू शकता:अध्यक्षा,
- महाराष्ट्र राज्य महिला आयोग,
- गृह निर्माण भवन (म्हाडा बिल्डिंग), मेझानिन फ्लोर,
- गांधीनगर, वांद्रे (पूर्व),
- मुंबई, महाराष्ट्र - ४०० ०५
तक्रार अर्ज कसा लिहावा?
(उदाहरणासह मार्गदर्शन)
(येथे तुम्ही मूळ लेखातील तक्रार अर्जाचा नमुना थोडक्यात संदर्भ म्हणून देऊ शकता, पण संपूर्ण अर्ज न देता त्यातील महत्त्वाचे मुद्दे सूद माहिती सांगावेत.)
(येथे तुम्ही मूळ लेखातील तक्रार अर्जाचा नमुना थोडक्यात संदर्भ म्हणून देऊ शकता, पण संपूर्ण अर्ज न देता त्यातील महत्त्वाचे मुद्दे सूद माहिती सांगावेत.)
उदाहरणार्थ: तुमच्या तक्रारीत खालील माहिती स्पष्टपणे नमूद करावी:
- अर्जदाराचे नाव व संपर्क तपशील.
- पीडित व्यक्तीचे नाव व माहिती (जर अर्जदार वेगळा असेल तर).
- ज्यांच्याविरुद्ध तक्रार आहे त्यांची नावे व पत्ते.
- घटनेचे सविस्तर वर्णन (तारीख, वेळ, ठिकाण).
- झालेला अत्याचार किंवा छळाचे स्वरूप.
- यापूर्वी कुठे तक्रार केली असल्यास त्याचा तपशील.
- तुमची आयोगाकडून काय अपेक्षा आहे.
उदा. तक्रारीचा विषय:
- "सासरच्यांकडून होणाऱ्या शारीरिक व मानसिक छळापासून संरक्षण मिळणेबाबत."
- अर्जात नमूद करावे की, कशाप्रकारे पती, सासरे, सासू, दीर, नणंद यांनी शारीरिक मारहाण केली, पैशांची मागणी केली, जीवे मारण्याच्या धमक्या दिल्या, इत्यादी. जर काही पुरावे (उदा. मोबाईल व्हिडीओ रेकॉर्डिंग, महिला पुरुष चा मेडिकल रिपोर्ट, घडलेली घटनाचा फोटो, पोलीस तक्रारीची प्रत) असतील तर त्याचा उल्लेख करावा.
लक्षात ठेवण्यासारख्या गोष्टी:
- तक्रार करताना शक्यतो सर्व माहिती खरी आणि अचूक द्या.
- घटनेचा क्रमवार तपशील द्या.
- संबंधित पुरावे (असल्यास) जोडा किंवा त्यांचा उल्लेख करा.
- अनामिक तक्रारी सहसा विचारात घेतल्या जात नाहीत, त्यामुळे आपले नाव व संपर्क देणे महत्त्वाचे आहे.
निष्कर्ष:
महाराष्ट्र राज्य महिला आयोग हा राज्यातील पीडित आणि अन्यायग्रस्त महिलांसाठी एक मोठा आधार आहे. या आयोगाच्या माध्यमातून महिलांना केवळ कायदेशीर संरक्षणच नाही, तर भावनिक आणि मानसिक आधारही मिळतो.हेही वाचा 👉 : पोलीस स्टेशन ला माहिती अधिकार अर्ज कसा करावा.
जर तुम्ही किंवा तुमच्या ओळखीची कोणतीही महिला कोणत्याही प्रकारच्या छळाला किंवा अन्यायाला सामोरी जात असेल, तर न घाबरता महिला आयोगाशी संपर्क साधा. योग्य वेळी योग्य मदत मिळाल्यास अनेक गंभीर समस्या टाळता येतात आणि महिला सन्मानाने जीवन जगू शकतात. (Maharashtra State Womens Commission Complete Information and Complaint Procedure)
संपर्क माहिती:
- पत्ता: महाराष्ट्र राज्य महिला आयोग, गृह निर्माण भवन, मेझानिन फ्लोर, गांधीनगर, वांद्रे (पू.), मुंबई, महाराष्ट्र, ४०००५१
- संपर्क क्रमांक: ०२२-२६५९२७०७
- हेल्पलाईन: ०७४७७७२२४२४ (या नंबरची खात्री करून घ्यावी)
- वेबसाईट: http://mscw.org.in (पुन्हा, लिंक तपासा)
- फेसबुक पेज: Maharashtra Rajya Mahila Ayog