"गुंठा" आणि "गुंठेवारी" म्हणजे काय? What Is Gundevari In Marathi

What Is Gundevari In Marathi : "गुंठेवारी" हा शब्द महाराष्ट्रात विशेषतः शहरालगतच्या गावांमध्ये फारच चर्चेत असतो - पण अनेकांना त्याचा नेमका अर्थ आणि कायदेशीर बाजू माहित नसते. "गुंठा" आणि "गुंठेवारी" चा संपूर्ण अर्थ, फायदे आणि कायदेशीर माहिती जाणून घेऊया.

"गुंठा" म्हणजे काय?

गुंठा म्हणजे शेतीच्या जमिनीचा तुकडा करून तो गुंठ्यांमध्ये विभागून घरबांधणीसाठी विकणे, पण तो कायदेशीर पद्धतीने मंजूर न करता विकलेला असतो. म्हणजेच, शेती जमीन असताना देखील ती घर बांधण्यासाठी विकली जाते - याला गुंठा प्लॉटिंग म्हणतात. ही पद्धत प्रामुख्याने ग्रामीण भागात आढळते, जिथे वडिलोपार्जित जमिनी पिढ्यानपिढ्या वारशाने मिळतात.

गुंठाची वैशिष्ट्ये:

• ही जमीन वारसांमध्ये समान प्रमाणात किंवा निश्चित प्रमाणात विभागली जाते.
• प्रत्येक वारसाला त्याचा वाटा (गुंठा) वेगळा मिळतो.
• गुंठा केवळ जमिनीपुरता मर्यादित नाही तर घरे, बागा, पीक जमिनीसाठी देखील वापरला जातो.

"गुंठा" किती असतो?

• + 1 गुंठा = 1089 चौरस फूट (sq.ft.)
• + 40 गुंठे = 1 एकर

"गुंठेवारी" म्हणजे काय? What Is Gundevari In Marathi

"गुंठेवारी" ही गुंठा वाटपाची पद्धत आहे. जेव्हा जमीन किंवा मालमत्ता वारसांमध्ये कुटुंबची नावे विभागली जाते तेव्हा त्या प्रक्रियेला गुंठेवारी असे म्हणतात. ही पद्धत महाराष्ट्र राज्यात, गोवा, कर्नाटक राज्यात आणि इतर काही राज्यात प्रचलित आहे.

गुंठेवारीचे प्रकार:

1. सामान्य गुंठेवारी: जमीन किंवा मालमत्ता वारसांमध्ये समान प्रमाणात विभागली जाते.
2. विशेष गुंठेवारी: कुटुंबाच्या करारानुसार किंवा स्थानिक रीतिरिवाजानुसार असमान वाटा दिला जातो.

गुंठेवारी का केली जाते? (महत्त्व)

• - वारसांमध्ये न्याय्य वाटप करणे.
• - वडिलोपार्जित मालमत्तेचे विभाजन करून कौटुंबिक वाद टाळण्यासाठी.
• - प्रत्येकाला स्वतःची मालमत्ता मिळते, ज्यामुळे आर्थिक स्थिरता निर्माण होते.
• - जमिनीचे छोटे तुकडे शेती करणे सोपे करतात.

गुंठेवारीचे फायदे

1. कौटुंबिक वाद कमी करते - स्पष्ट वाटप भांडणे टाळते.
2. वैयक्तिक मालकी निश्चित आहे - प्रत्येक वारस त्याच्या किंवा तिच्या वाट्याचा स्वतंत्रपणे निर्णय घेऊ शकतो.
3. आर्थिक स्वातंत्र्य - कोणतीही व्यक्ती जमिनीच्या छोट्या तुकड्यांवर स्वतःचा व्यवसाय सुरू करू शकते.
4. कायदेशीर संरक्षण - जर गुंठेवारी नोंदणीकृत असेल तर भविष्यात त्यावर कोणताही वाद होणार नाही.

गुंठेवारीचे नियमितीकरण

गुंठेवारी ही एक अनौपचारिक प्रक्रिया असली तरी, तिला कायदेशीर मान्यता देण्यासाठी सरकारने काही नियम केले आहेत.

गुंठेवारी नियमितीकरण प्रक्रिया:

• सर्व वारसांच्या संमतीने गुंठेवारी करार तयार करा.
• हा करार तालुका कार्यालय किंवा भाडेपट्टा अधिकाऱ्याकडे नोंदवा.
• जमीन मालकी हक्काच्या कागदपत्रात (७/१२, ८-अ) बदल करा आणि नवीन मालकांची नावे प्रविष्ट करा.
• जर वारसांमध्ये वाद असतील तर ते स्थानिक पंचायत किंवा न्यायालयात सोडवता येतात.

गुंठेवारी कायदा

सध्या गुंठेवारीसाठी स्वतंत्र कायदा नसला तरी, भारतातील खालील कायदे गुंठेवारीशी संबंधित आहेत:

• हिंदू उत्तराधिकार कायदा, १९५६ - वारसांमध्ये मालमत्तेचे वाटप या कायद्यानुसार केले जाते.
• जमीन सुधारणा कायदा - राज्य सरकारने जमीन विभाजनावर निर्बंध घातले आहेत.
• महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता - मध्ये जमीन नोंदणी आणि विभाजनाचे नियम आहेत.

गुंठेवारीसाठी कायदेशीर आवश्यकता:

• जमिनीची स्पष्ट मालकी नोंदवली पाहिजे.
• विभाजन करताना सर्व वारसांची संमती आवश्यक आहे.
• जमीन विभागणीचे नियम (किमान जमीन मर्यादा) पाळले पाहिजेत.

गुंठेवारी जमिनीची वैशिष्ट्ये

• वापराने तयार वसाहती लोक राहायला सुरुवात करतात.
• शेती जमीनच असते घरबांधणीसाठी मंजूर नसते.
• नगरपरिषद/महानगरपालिका मंजूरी नसते वीजेचे कनेक्शन मिळत नाही.
• विक्री कायदेशीर नाही पण लोक विकत घेतात कारण ती स्वस्त असते.

गुंठेवारी कायदेशीर आहे का?

गुंठेवारी ही अनधिकृत (Illegal) आहे जर ती शेती क्षेत्र असून, ना अनुमती /परवाना न घेता प्लॉटिंग केलेली असेल. महाराष्ट्र गुंठेवारी कायदा, 2001 (Maharashtra Gunthewari Act) आला, जो 2001 पूर्वीच्या वसाहतींना नियमित करणारा होता.

परंतु, आज नवीन गुंठेवारी करून प्लॉट विकणे हा गैरकायदेशीर प्रकार आहे, गुंठेवारी प्लॉट घेताना धोके
प्लॉटवर घर बांधता येईलच याची खात्री नसते. बँक कर्ज देत नाही. वीज, पाणी, रस्ता यांची हमी नसते. डुप्लिकेट सेल डीड असण्याचा धोका. भविष्यात सरकारी कारवाई होण्याची शक्यता.

गुंठेवारी प्लॉट legally convert करता येतो का?

 हो, काही अटींवर गुंठेवारी प्लॉटला नियमित करून त्यावर NA संमती मिळवता येते.

यासाठी काय करावं लागतंः

1 प्रभाग योजना तयार करावी लागते.
2 स्थानिक प्राधिकरणाची (TP ऑफिस, नगरपरिषद) मंजुरी घ्यावी लागते.
3 रस्ते, गटारे, पाणीपुरवठा याची योजना द्यावी लागते.
4 सर्व्हे नंबरनुसार फेरफार नोंद (Mutation entry).
5 नंतर NA Order मिळतो.

पण हा process वेळखाऊ आणि खर्चिक असतो.

• गुंठेवारीमध्ये कोणत्या प्रकारचे बांधकाम करता येते?तात्पुरत्या झोपड्या, पत्र्याचे घर, शेड वगैरे काही ठिकाणी उभारतात, पण ती कायदेशीर मान्यता नसते.
• पक्कं RCC घर बांधण्यासाठी NA Order
• बांधकाम परवानगी (Building permission)
• Floor Space Index (FSI) norms
• हे सर्व आवश्यक असतात. अन्यथा घर तोडण्याची नोटीस येऊ शकते.

गुंठेवारी कायदा २००१ चे महत्त्वाचे मुद्दे

• | २००१ पूर्वी तयार झालेल्या वसाहतींचं नियमितीकरण.
• रस्ता रुंदी, पाणी, वीज, गटारे इ. सोयी पुरविल्यास परवानगी.
• एका ठराविक कालावधीत अर्ज दिल्यास regularisation शक्य.
• जमीनमालकाने प्लॉट विकल्यास Development permission आवश्यक.

गुंठेवारीतील घर विकत घेताना काय काळजी घ्यावी?

1. जमीन शेती आहे का?
2. विक्रेत्याकडे ताबा आहे का ?
3. कोणते कागदपत्रे आहेत ?
4. फेरफार नोंद झालीय का?

गुंठेवारी Regular झाली आहे का ?

"फक्त सेल डीड दाखवून विक्री" टाळा ती अपूर्ण माहिती असते.

कोण विकतो अशा जमिनी ?

• बरेच वेळा दलाल (brokers) प्लॉट विकतात.
• रजिस्ट्रेशन घडवून आणतात, पण NA नाही.
• काही वेळा जमीनमालक गावातूनच असतो, पण संपूर्ण माहिती देत नाही.
• म्हणून खरी चौकशी तलाठी / ग्रामसेवक / नगरपरिषद / revenue office इथेच करावी.

गुंठेवारी नियमित करणारे कायदे (Regulations)

• 1 2001 गुंठेवारी कायदा लागू - 2001 पूर्वीच्या वसाहतींना नियमित करण्याचा प्रयत्न 
• 2 2020 नव्याने नियमितीकरणासाठी सरकारचा निर्णय (थोड्या अटींसह).l
• 3 2023-24 काही जिल्ह्यांमध्ये पुन्हा प्रस्ताव, परंतु सशर्त मंजुरी.

थोडक्यात

• गुंठेवारी म्हणजे शेतीच्या जमिनीवर परवानगीशिवाय प्लॉटिंग करून घरे बांधणे.
• ही प्रक्रिया बेकायदेशीर असली, तरी अनेक ठिकाणी अशा वसाहती तयार झाल्या आहेत.
• सरकारी योजना आणि कायदे हळूहळू त्यांना नियमित करण्याचा प्रयत्न करत आहेत, पण नवीन गुंठेवारीला परवानगी नाही.

गुंठेवारी बद्दल वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

प्रश्न १. गुंठेवारी आणि फाळणीमध्ये काय फरक आहे?

गुंठेवारी ही एक पारंपारिक पद्धत आहे, तर फाळणी ही एक कायदेशीर प्रक्रिया आहे.
गुंठेवारीमध्ये अनौपचारिक वितरणाचा समावेश असतो, तर विभाजनात न्यायालयाचा हस्तक्षेप असतो.

प्रश्न २. गुंठेवारी नोंदणी करणे अनिवार्य आहे का?

हो, भविष्यातील वाद टाळण्यासाठी गुंठेवारीची नोंदणी करणे चांगले.

प्रश्न ३. गुंठेवारीमध्ये महिलांना अधिकार आहेत का?

हो, हिंदू वारसा कायदा, २००५ नुसार मुली आणि महिलांना वारसा हक्क आहेत.

प्रश्न ४. गुंठेवारी रद्द करता येईल का?

हो, पण सर्व वारसांची संमती आवश्यक आहे किंवा न्यायालयाचा आदेश आवश्यक आहे.

निष्कर्ष:

गुंठे आणि गुंठेवारी ही जमीन वाटपाच्या पारंपारिक पद्धती आहेत, जी महाराष्ट्र आणि भारताच्या इतर भागांमध्ये प्रचलित आहेत. यामुळे कुटुंबातील सदस्यांना त्यांचा वाटा मिळतो, परंतु योग्य कायदेशीर नोंदणी न केल्यास भविष्यात वाद निर्माण होऊ शकतात. म्हणून, गुंठेवारी करताना स्थानिक जमीन नोंदणीचा ​​सल्ला घेणे आवश्यक आहे. What Is Gundevari In Marathi

( गुंठेवारी (What Is Gundevari In Marathi )ही माहिती मराठीतील सामान्य ज्ञान, कायदेशीर स्रोत आणि ग्रामीण रीतिरिवाजांवर आधारित आहे. जमीन नोंदणीचा ​अचूक माहितीसाठी तज्ञांचा सल्ला घ्यावा.)