 |
हुंडा प्रतिबंध अधिनियम, 1961 Dowry Act ( Hunda Prohibition Act, 1961)
हुंडा विरोधी कायदा (Dowry Prohibition Act, 1961) हा हुंडा प्रथेवर बंदी घालणारा आणि त्यासंदर्भात शिक्षा करणारा एक महत्त्वाचा कायदा आहे.कायद्याचे नाव आणि उद्देश
- + Dowry Prohibition Act, 1961 (हुंडा प्रतिबंध अधिनियम, 1961)
- उद्देशः विवाहाच्या वेळी किंवा त्यानंतर नवरा किंवा त्याच्या कुटुंबाकडून हुंडा मागणे, देणे किंवा घेणे यावर बंदी घालणे.
हुंडा म्हणजे काय? (कलम 2)
- हुंडा म्हणजे कोणतीही मालमत्ता किंवा मौल्यवान वस्तू जीः नुसार
- वराच्या किंवा त्याच्या नातेवाईकांच्या मागणीनुसार, नुसार
- विवाहाच्या आधी, वेळी किंवा नंतर, नुसार
- नवऱ्याच्या बाजूने वधूपित्यांकडून दिली जाते. नुसार
कायदनुसार गुन्हा कोणाचा ?
- हुंडा मागणारा, असेल तेव्हा
- हुंडा घेणारा, असेल तेव्हा
- हुंडा देणारा (अनेक वेळा सामाजिक दबावामुळे दिला जातो, त्यामुळे अशा प्रकरणात दंड असतो पण शिक्षा थोडी सौम्य असते.)
शिक्षा काय आहे? (कलम 3 आणि 4)
- हुंडा घेणे/देणे: किमान पाच वर्षांची शिक्षा व किमान रुपये पंधरा हजार किंवा हुंड्याच्या किमतीच्या दुप्पट इतका दंड.
- हुंडा मागणे: सहा महिने ते दोन वर्षे शिक्षा व दंड.
- पोलिस केसेसः हा एक अजामिनपात्र (non-bailable) व संज्ञेय (cognizable) गुन्हा आहे.
महिलांच्या हक्कांचे संरक्षण
- हुंडा प्रतिबंध अधिनियम, 1961 (IPC 304B - Dowry Death) म्हणून जर हुंड्यामुळे विवाहित महिलेवर अत्याचार, मारहाण, किंवा मृत्यू झाला असेल तर ती एक गंभीर गुन्हा नोंदवला जातो.
- अशा प्रकरणात पती व त्याचे कुटुंबीय दोषी ठरू शकतात.
- महिला "498A" अंतर्गत पोलिसांत तक्रार करू शकते.
हुंडा प्रथेचा आणि कारणे
- आर्थिक बोजा
- स्त्री भ्रूणहत्या
- कौटुंबिक हिंसाचार
- विवाहातील असमानता
कायद्याची अंमलबजावणी
- पोलिसांकडे तक्रार
- महिला आयोग
- महिला पोलिस ठाणे
- NGO, Legal Aid Cells
चुकीचा गैरवापर टाळण्यासाठी
सुप्रीम कोर्टाने सांगितले आहे की, हुंडा विरोधी कायद्याचा गैरवापर टाळण्यासाठी पोलीस तक्रारीवर त्वरित अटकेऐवजी प्राथमिक चौकशी केली जावी.भारतीय दंड संहिता (IPC) अंतर्गत संबंधित कलमे
Dowry Prohibition Act व्यतिरिक्त, खालील IPC कलमे देखील लागू होतातः- IPC कलम 498A: कलम 498A हा कलम असा आहे कि, विवाहित महिलेला पती वा त्याच्या कुटुंबाकडून हुंड्यासाठी छळ केल्यास तीन वर्षांपर्यंत शिक्षा व दंड. हे कलम अजामिनपात्र
- IPC कलम 304B (Dowry Death): जर विवाहाच्या 7 वर्षांच्या आत महिलेचा अस्वाभाविक" परिस्थितीत झाला आणि हुंड्यासाठी छळ होत होता, तर बुडा मृत्यु' मानला जातो. शिक्षाः किमान 7 वर्षांपासून आजीवन कारावास.
हुंडा विरोधी कायद्याअंतर्गत विवाह नोंदणी
कायद्याच्या अंमलबजावणीसाठी विवाहांची नोंदणी अनिवार्य करण्याची शिफारस केली आहे, त्यामुळे लग्नातील देवाण-घेवाणीची माहिती स्पष्ट नोंदवता येते.हुंडा प्रकरणांमध्ये महिलेसाठी काय सवलती आहेत?
- फ्री लीगल एड (Legal Aid): जिल्हा न्यायालयात महिला मोफत वकील मिळवू शकते.
- महिला आयोग व NGOS: सामाजिक, मानसिक आणि कायदेशीर मदत देतात.
- One-Stop Centers (OSC): सरकारने हिंसाचारग्रस्त महिलांसाठी सर्व सेवा एकाच ठिकाणी उपलब्ध करून दिल्या आहेत (जसे की तक्रार, समुपदेशन, निवारा, इ.)
कायदा खोट्या आरोपांपासून वाचवतो का?
- हो. सध्या कोर्टाने निर्देश दिले आहेत की 498A व dowry laws चा गैरवापर होऊ नये, म्हणून अटकेपूर्वी प्राथमिक चौकशी आवश्यक आहे
- - 2014 मध्ये सर्वोच्च न्यायालयाने स्पष्ट सांगितले की, "पती आणि सासरच्यांची थेट अटक न करता तपास करूनच पुढील कारवाई केली जावी"
कायद्याच्या अंमलबजावणीतील अडचणी
- सामाजिक दबावामुळे महिलांनी तक्तार न करणे.
- पोलीस यंत्रणेत काहीवेळा निष्क्रियता.
- गावांमध्ये लोकमान्यतेचा अभाव.
- काही वेळा खोट्या तक्रारी केल्यामुळे खरे पीडित दुर्लक्षित होतात.
जनजागृतीचे महत्त्व
हुंडा प्रथा बंद करण्यासाठी फक्त कायदेच नव्हे तर जनजागृतीही अत्यंत आवश्यक आहे. त्यासाठीः- शाळा-महाविद्यालयांत जागृती कार्यक्रम.
- स्त्रियांच्या स्वावलंबनावर भर.
- विवाहात साधेपणा.
- पालकांचे शिक्षण.
 |
हुंडा प्रतिबंध अधिनियम, 1961 Dowry Act (Hunda Prohibition Act, 1961)
हुंडा प्रतिबंध अधिनियम, 1961 चे मुख्य उद्देश | |
अधिकृत वेबसाइट | |
मुख्य वेबसाइट | |
Facebook चॅनेलमध्ये सामील होण्यासाठी | |
व्हॉट्सअँप चॅनेलमध्ये सामील होण्यासाठी | |
टेलिग्राम चॅनेलमध्ये सामील होण्यासाठी |