नमस्कार मित्रांनो, आपण या लेखात नगरपंचायत म्हणजे काय? (What is an urban municipality?) ची सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत. मित्रांनो, नगरपंचायत च्या माध्यमातून शहरांमध्ये स्थानिक स्वराज्य संस्था (transition area) म्हणून असते, चला तर मग शहरी नगरपंचायत बद्दल संपूर्ण माहिती जाणून घेणार आहोत.
शहरी नगरपंचायत म्हणजे काय? What is an urban municipality?
महाराष्ट्र नगरपंचायत अधिनियम, 1965 अंतर्गत बनवण्यात येणारी नगरपंचायत ला म्हणतात, तसेच नगरपंचायत ही एक स्थानिक स्वराज्य संस्था आहे, जी लहान शहरांमध्ये किंवा वाढत्या गावांमध्ये (transition area) कार्य करते. नगरपंचायत ही (Urban Local Body - ULB) शहरी स्वराज्य संस्था आहे. जिथे लोकसंख्या साधारणतः १५,००० ते २५,००० च्या दरम्यान असते, तिथे ग्रामपंचायतीऐवजी नगरपंचायत स्थापन होते.शहरी नगरपंचायतीची रचना
नगरसेवक (Councillors):
- - हे शहरातून निवडून आलेले प्रतिनिधी असतात, जे विविध वॉर्डमधून निवडले जातात.
- - त्यांच्यावर शहरातील नागरिकांच्या समस्यांचे निराकरण करण्याची जबाबदारी असते.
अध्यक्ष (President/Chairperson):
- - नगरपंचायतीचे नेतृत्व करतो.
- - सभेचे संचालन करतो आणि निर्णय प्रक्रियेत महत्त्वाची भूमिका बजावतो.
उपाध्यक्ष (Vice-President):
- अध्यक्षाला मदत करतो.
प्रशासकीय अधिकारी (Chief Officer):
- नगरपंचायतीच्या दैनंदिन कार्यालयीन कामकाजाची देखरेख करतो.
नगरपंचायतीची गरज का?
- गाव मोठं होत असतं,
- लोकसंख्या वाढत असते,
- शहरी सुविधांची गरज वाढते -
- त्यामुळे तेथे ग्रामपंचायतीचे अधिकार कमी पडतात.
- अशा ठिकाणी "नगरपंचायत" स्थापन केली जाते.
मुख्य कामं (कार्यभार)
- पाणी पुरवठा करणे
- रस्ते बांधणे व देखभाल
- स्वच्छता व कचरा व्यवस्थापन
- सार्वजनिक रोषणाई (स्ट्रीट लाईट्स)
- आरोग्य सेवा (फवारणी, नाल्यांची सफाई)
- स्थानिक कर वसूल करणे
- जन्म / मृत्यू प्रमाणपत्रे देणे
- शहराचा विकास आराखडा तयार करणे
शहरी नगरपंचायत कोणत्या कायद्याअंतर्गत येते?
महाराष्ट्रात महाराष्ट्र नगरपंचायत अधिनियम, 1965 अंतर्गत नगरपंचायत स्थापन केली जाते. याशिवाय ७४ वा घटनादुरुस्ती अधिनियम, १९९२ (74th Constitutional Amendment) नुसार देशभरात नगरपालिकांचे अधिकार निश्चित झाले.शहरी नगरपंचायत कधी तयार होते ?
चला तर मग मित्रांनो, जाणून घेऊया नगरपंचायत "(What is a municipal council?)" कधी तयार होते?
- ज्या गावांची लोकसंख्या १५,००० पेक्षा जास्त आणि २५,०००-३०,००० पेक्षा कमी असते आणि जिथे नागरीकरण होऊ लागले आहे - तिथे नगरपंचायत तयार होते.
- जिल्हाधिकारी / राज्य सरकार या भागाला "नगरपंचायत" घोषित करतात.
- नगरपंचायतीत सदस्य कसे निवडले जातात ?
- येक प्रभागासाठी एक नगरसेवक (Councillor) निवडला जातो.
- ही निवडणूक दर ५ वर्षानी होते.
- नगराध्यक्ष (President) हा थेट जनतेतून किंवा निवडून आलेल्या सदस्यांतून निवडला जातो (राज्यानुसार फरक असतो).
शहरी नगरपंचायतीला निधी कुठून मिळतो?
चला तर मग मित्रांनो, जाणून घेऊया नगरपंचायतीला "(What is a municipal council?)" निधी कुठून मिळतो?
- स्थानिक कर व शुल्क
- घरपट्टी (Property Tax)
- पाणीपट्टी
- लायसन्स फी
- व्यापारी कर
- राज्य सरकार व केंद्र सरकारकडून
- १५ वा वित्त आयोग निधी
- विशेष योजना (Amrut, Swachh Bharat, PMAY)
शहरी नगरपंचायतीत लोकांचा सहभाग कसा असतो?
चला तर मग मित्रांनो, जाणून घेऊया नगरपंचायतीत " (What is a municipal council?)" लोकांचा सहभाग कसा असतो?
- नागरिकांना RTI चा वापर करून माहिती मिळवता येते.
- ठराव, निधी, कामांची माहिती सार्वजनिक असते.
- नगरपंचायतीच्या बैठकीसाठी सामान्य नागरिकांना उपस्थित राहण्याचा हक्क असतो.
तक्रार नोंदवू शकतात.
- स्थानिक निवडणूकांमध्ये मत देता येते.
- सामान्य तक्रारी / समस्या
- निधीचा अपुरा वापर.
- निकृष्ट दर्जाचे काम.
- काम आदेश नसताना काम.
- कर न वाढवता सेवा सुधारण्यात अडथळा.
- नागरिकांची माहिती नसणे.
शहरी नगरपंचायतीचा कार्यकाल
नगरपंचायत मध्ये नगरसेवक याचा ५ वर्षाचा कार्यकाल असतो. नगरसेवक यांची निवडणुका राज्य निवडणूक आयोग (State Election Commission) घेतो.शहरी नगरपंचायतीत कोणकोणते अधिकारी असतात ?
निवडून आलेले लोकप्रतिनिधी
- 1 नगराध्यक्ष (President)
- 2 उपनगराध्यक्ष
नगरसेवक
- प्रशासनिक अधिकारी
- मुख्याधिकारी (Chief Officer)
3 कर वसूल करणारे कर्मचारी.
शहरी नगरपंचायतीच्या बैठका कशा घेतल्या जातात ?
दर महिन्याला कमीत कमी १ बैठक घेणे बंधनकारक आहे.- - बैठकांमध्ये ठराव मंजूर होतात (Resolution).
- बैठकीचे अधिवेशन (Proceedings) तयार होते.
- नागरिकांना ही बैठक बघण्याचा अधिकार आहे (Open to public).
निधीचा उपयोग कसा ठरतो?
नगरपंचायतीकडे जेवढा निधी उपलब्ध असतो तो प्राथमिक गरजा /ठरावांनुसार वापरला जातो.- उदा: ५०% - रस्ते, पाणी, स्वच्छता
- उदा: ३०% - शहरी गरीबांसाठी योजना
- उरलेला - स्ट्रीट लाइट, सार्वजनिक उद्याने इ.
- नागरी समस्यांवर त्वरित उपाय
शहरी नगरसेवकांशी संपर्क साधणे.
प्रशासकीय अधिकाऱ्यांना अर्ज देणे. ऑनलाईन पोर्टल (काही नगरपंचायतींनी) किंवा.लोकप्रतिनिधींकडे संपर्क साधने.निष्कर्ष
लहान शहरी भागांच्या विकासासाठी महाराष्ट्रातील नगर पंचायती "महाराष्ट्र नगर पंचायत कायद्या" अंतर्गत ही एक महत्त्वाची स्वराज्य संस्था आहे. नगर पंचायतीच्या कामकाजावर लक्ष ठेवण्यासाठी ही संस्था स्थानिक स्वराज्य, पायाभूत सुविधा, आरोग्य, शिक्षण आणि नागरी सेवांच्या गरजा पूर्ण करते. नगरपंचायत (What is an urban municipality?) लोकांच्या शहरातील नागरिकांचा प्रगतीसाठी काम करते.
हेही वाचा : नगरपालिकाला माहिती अधिकार अर्ज कसा लिहावा?
शहरी नगरपंचायत बद्दल थोडक्यात माहिती (What is an urban municipality?)
नगरपंचायत चे मुख्य उद्देश | |
अधिकृत वेबसाइट | |
मुख्य वेबसाइट | |
Facebook चॅनेलमध्ये सामील होण्यासाठी | |
व्हॉट्सअँप चॅनेलमध्ये सामील होण्यासाठी | |
टेलिग्राम चॅनेलमध्ये सामील होण्यासाठी |